Àgbéyẹ̀wò Iṣẹ́ Awóbùlúyì (1978, 2004, 2005, 2008, 2015) lórí Mofọ́lọ́jì

 

Àgbéyẹ̀wò Iṣẹ́ Awóbùlúyì (1978, 2004, 2005, 2008, 2015) lórí Mofọ́lọ́jì

Awóbùlúyì (1978) ṣàlàyé lórí àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá lábẹ́ orí tó pè ní atọ́nà (introducers)[1]. Èyí jẹ mọ́ ìyípadà tó máa ń bá ìsọ̀rí wúnrẹ̀n kan láti ìsọ̀rí rẹ̀ ìpìlẹ̀ sí ìsọ̀rí mìíràn. Ó ní a lè lo àmì láti ṣe èyí, a sì lè má lo àmì. Àwọn àmì tí a máa ń lò ló pè ní atọ́nà (introducers). Apá òsì wúnrẹ̀n tí wọn ń yí ìsọ̀rí rẹ̀ padà ni wọ́n máa ń wà. Nínú àwọn atọ́nà tó mẹ́nu bà ni àwọn wúnrẹ̀n tí a fi ń ṣẹ̀dá ọ̀rọ̀-orúkọ. Àwọn ni:

4.   i.        o-, e-, ẹ-, ọ-, a-,

ii. a-, ọ̀-, ò-, ì-, i-, àpètúnpè kíkún

iii. à-, Kí-^[2],

iẹ. Kí-, à-,

ẹ.  ì-, o-, a-, ọ-, à-, è-

ẹi. kí, pé, pẹ́kí, bi/ti

4(i) hàn nínú olówó (o- ní- owó), eléwé, ẹlẹ́ja, ọlọ́kọ̀, alájá, onígi. 4(ii) hàn nínú adájọ́ (a- dá- ẹjọ́), ọ̀lẹ (ọ̀- lẹ), òjíṣẹ́ (ò- jẹ́- iṣẹ́) ìmúnà (ì- mú- iná), ipè (i-, pè), panápaná (pa iná pa iná). Awóbùlúyì (1978) gbà pé èyíkéyìí àfòmó inú 4(i-ẹ) tó bá jẹ yọ nínú àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá ni yóò jẹ́ atọ́nà nínú àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá bẹ́ẹ̀. Àlàyé Awóbùlúyì (1978) fi hàn pé wúnrẹ̀n tó jẹ́ àpètúnpè (yálà ẹlẹ́bẹ tàbí kíkún) nínú àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá alápètúnpè ni yóò jẹ́ atọ́nà nínú irú àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá bẹ́ẹ̀. Bí àpẹẹrẹ, [lílọ, panápaná, ọ̀sọ̀ọ̀sẹ̀(ọ̀sẹ̀+ọ̀sẹ̀), ọmọkọ́mọ (ọmọ+kí+ọmọ)]^[3]. Awóbùlúyì (1978) ṣàlàyé síwájú pé tí a bá rí irú ìsọdorúkọ tí a falà sí nínú Pé wọ́n lọ dára, àwọn wúnrẹ̀n tó wà ní 4(ẹi) ni yóò jẹ́ atọ́nà fún irú àwọn ìsọdorúkọ bẹ́ẹ̀. Bí a bá wo àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá tí Awóbùlúyì (1978) ṣàlàyé àti àwọn wúnrẹn tí ó pè ní atọ́nà (introducer), a ó rí i pé wọ́n jọ orí nínú àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá bẹ́ẹ̀, ṣùgbọ́n Awóbùlúyì (1978) kò pè àwọn atọ́nà yìí ní orí.

        Àlàyé Awóbùlúyì (2004) dá lórí mọ́fíìmù oníbàátan (genitive morpheme), “ti” ati “o” (èyí máa ń jẹ yọ láàárín ọ̀rọ̀-orúkọ méjì). Ní àtakò sí èrò àwọn onímọ̀^[4] kan pé “o”, Olóhùn Àárín (Mid Tone Syllable – MTS) to máa ń jẹ yọ láàárín ọ̀rọ̀-orúkọ méjì yìí jẹ́ mọ́fíìmù ìbátan, Awóbùlúyì (2004) ni “o” yìí kìí ṣe atọ́ka ìbátan nítorí “o” yìí kan náà máa ń jẹ yọ nínù ẹ̀hun aṣẹ̀yán (appositive construction)^[5]. Èyí kò fi hàn pé atọ́ka aṣẹ̀yán ni bákan náà nítorí pé àwọn ẹ̀hun aṣẹ̀yán kan máa ń jẹ yọ láìsí “o” yìí.

        5a.    Owó Báyọ̀ (Owó o Báyọ̀) – ẹ̀hun oníbàátan

        b.     Àna Jímọ́ọ̀ (Àná an Jímọ́ọ̀) – ẹ̀hun aṣẹ̀yán

Awóbùlúyì (2004) gbà pé nínú àwọn àpólà orúkọ méjì tí ẹ̀hun oníbàátan tàbí ẹ̀hun aṣẹ̀yán ti jẹ yọ, sàkání ìlò (context) ni yóò sọ bóyá ẹ̀hun oníbàátan ni tàbí ẹ̀hun aṣẹ̀yán, nítorí pé ọ̀kọ̀ọ̀kan wọ́n lè jẹ yọ láìsí “o” yìí. Awóbùlúyì (2004) gbà pé a ò lè fi ìpele ìtumọ̀ (semantics), síńtáàsì ati ìṣẹ̀dá-ọ̀rọ̀ (morphology) ṣàlàyé “o” yìí. Ìpele ìmọ̀ ẹ̀dá-èdè tí a lè fi ṣàlàyé rẹ̀ ni ìpele fonọ́lọ́jì. Àlàyé rẹ̀ ni pé fáwẹ̀lì kan /i/^[6] máa ń jẹ yọ ní ìbẹ̀rẹ̀ àwọn ọ̀rọ̀^[7] Yorùbá tí a rò pé kọ́ńsónáàtì ló bẹ̀rẹ̀ wọn^[8] (i-gómìnà → gómìnà; i-Délé → Délé; i-tẹ́lọ̀→ tẹ́lọ̀, abbl). Fáwẹ̀lì /i/ yìí ni ó máa ń hàn tí ó sì lè yíra padà sí èyíkéyìí fáwẹ̀lì gẹ́gẹ́ bí ó ti hàn ní (6). Ọ̀rọ̀-orúkọ nìkan ni fáwẹ̀lì yìí máa ń bá rìn.

        6.     owó i-Báyọ̀         →      owó  o-Báyọ̀

                   àná i-Jímọ́ọ̀          →      àná an-Jímọ́ọ̀

                èní i-sátidé                →      èní in-sátidé

                   òjó i-lọ́yà              →      ojo o-lọ́yà

                ọjọ́ i-Jímọ̀ọ́                →     ọjọ́ ọ-Jímọ́ọ̀

                bùrọ̀dá i-Báyọ̀     →     bùrọ̀dá a-Báyọ̀

        Bákan náà, iṣẹ́ Awóbùlúyì (2004) yìí ṣàlàyé lórí “ti” tó máa ń jẹ yọ láàárín àpólà orúkọ méjì. Ó ní kìí ṣe ọ̀rọ̀ atọ́kùn ló ń jẹ yọ láàárín ẹ̀hun oníbàátan fún ìtẹnumọ́ gẹ́gẹ́ bíi àlàyé Ajíbóyè (2004) ṣe fi hàn. Ìṣesí “ti” yìí jọ ti àwọn ọ̀rọ̀-orúkọ tó wà ní (6) nítorí pé òun náà lè ní irú fáwẹ̀lì tí àwọn ọ̀rọ̀-orúkọ yìí ni (wo àpẹẹrẹ 7a), èyí sì jẹ́ kó ní àbùdá ọ̀rọ̀-orúkọ (+OR). “Ti” yìí lè gba arọ́pò-orúkọ rẹ̀^[9] ní ẹ̀yán nípò olùwà tàbí àbọ̀ (àpẹẹrẹ 7b(i) àti 7b(ii) ló fi èyí hàn). “Ti” yìí kan náà lè jẹ́ wúnrẹ̀n awẹ̀yìn – anaphor (àpẹẹrẹ 7d ló ń ṣàlàyé èyí).

        7a.    ajá ti Kúnlé (ajá a-ti Kúnlé)

         bi.   Ti rẹ̀ wù mí (nípò olùwà)

          ii.   Mo kọ ti rẹ̀ (nípò àbọ̀)

          d.   Mo mú ìwé Ayọ̀, mo sì fi ti Tọ́pẹ́ sílẹ̀

Àbùdá ìwẹ̀yìn yìí ló yan àbùdá Ìtọ́ka Àṣọ̀-ṣaájú (definiteness) (IA) fún un [+IA], f.a. “ti” nínú (7d) ń tọ́ka sí “ìwé” tí a ti mọ̀ tí ó sì jẹ yọ ṣaájú “ti”. Awóbùlúyì (2004) gbà pé ọ̀rọ̀-orúkọ ló máa ń ní irú àwọn àbùdá yìí, nítorí náà ọ̀rọ̀-orúkọ ni “ti”.

        Awóbùlúyì (2005) ṣàlàyé bí “àì”, “àti”, “oní” àti “oni” ṣe jẹ́ mọ́fíìmù méjì. Ó ní nínú àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá bíi “ajẹẹ̀jẹtán”^[10], “àgéègétán”, “àbùùbùtán”, “àkúkúùbí”, “ì” ni wúnrẹ̀n kejì tó ṣaájú àwọn ọ̀rọ̀-ìṣe inú ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá yìí kìí ṣe “àì”. Ó gbà pé kaní “àì” ni, tí ó sì jẹ́ àfòmọ́ onísílébù méjì, òun ni yóò yan ìsọ̀rí ọ̀rọ̀-orúkọ fún ọ̀rọ̀ tí a fi ṣẹ̀dá. Àbùdá ara rẹ̀ tó jẹ́ ti ọ̀rọ̀-orúkọ ni yóò ṣàn sí ara ọ̀rọ̀ tí a fi ṣẹ̀dá bákan náà. Ó ní “kúkú” nínú “àkúkúùbí” jẹ́ aṣaájú ìṣe, kò sì ní ṣaájú ọ̀rọ̀ kan àyàfi kí ọ̀rọ̀ náà jẹ́ ọ̀rọ̀-ìṣe tàbí aṣaájú-ìṣe. Ó fi bí (IṢ) wé àìbí (OR) láti fi hàn pé {àì-} tó ní àbùdá ọ̀rọ̀-orúkọ kọ́ ni “kúkú” ṣaájú nínú “àkúkúùbí”, {ì} tó ní àbùdá ọ̀rọ̀-ìṣe ni. Awóbùlúyì (2005) lo àpẹẹrẹ 10(a) àti (b) láti tún fi hàn pé “àì” kìí ṣe mọ́fíìmù kan ṣoṣo. Nínú àlàyé rẹ̀ lórí ìlànà-ìṣẹ̀dá^[11] (10) yìí, ó ní àpóla àtọ́kùn kò lè jẹ yọ lẹ́yìn ọ̀rọ̀ bí kúkú nínú èdè Yorùbá.

10a.  a + gé + ní + àì + gé + tán + ? àgéàìgétán → àgéìgétán + àgéègétán

    b. * a + kuku + ní + àìbí

Àwọn ẹ̀rí mìíràn tí àlàyé Awóbùlúyì (2005) fi hàn pé “àì” kìí ṣe mọ́fíìmù kan ṣoṣo ni pé:

i.            oríṣìí mọ́fíìmù mìíràn lè jẹ yọ ṣaájú “ì” tí Àwóbùlúyì (2005) gbà pé òhun ló ṣiṣẹ́ ìyísódì [Ó jìyà ní àìṣẹ̀ ({à-} ni ìtumọ̀ ohun):  Má fìyà jẹ orí àìṣẹ̀ ({à-} ni ìtumọ̀ ẹni)]

ii.     “rì” nínú àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá bíi “àrìsùn” (àìsùn) àbírìkọ́ (àbíìkọ́) nínú àwọn ẹ̀ka-èdè kan ń ṣiṣẹ́ ìyísódì ni gẹ́gẹ́ bíi “ì” ṣe n ṣe é nínú olórí ẹ̀ka-èdè [Ayọ́ rì á (Ayọ̀ kò wá) – Ọyẹ́: Ká ṣe é kò Olú rì gbe? (kí ló dé tí Olú kò fi gbé e?) – Ìkọ̀lé].

Àlàyé rẹ̀ lórí “àti” ni pé oríṣìí “ti”^[12] méjì ni a so {à-} mọ́ láti fún wa ní “àti”. Ọ̀kọ̀ọ̀kan (“ti”, tí ó jẹ́ atọ́kùn: “ti”, tí ó jẹ́ àpọ́nlé aṣáájú-ìṣe) wọn ń ṣe pàṣípàrọ̀ ara wọn lẹ́yìn {à-} ni.

                11. i. àtòkè (à- ti òkè) – atọ́kùn

                        ii.  àtilọ  (à- ti lọ) - àpọ́nlé aṣáájú-ìṣe

Àwóbùlúyì (2005) ṣe àlàyé pé mọ́fíìmù méjì ni “oní”. Ìdí ni pé:

i.            ọ̀rọ̀-ìṣe àgbàbọ̀ ni “ní” nítorí èyí ló ṣe ń yan ọ̀rọ̀-orúkọ^[13]

ii.           àwọn àfòmọ́ ìbẹ̀rẹ̀ lè ṣe pàṣípàrọ̀ ara wọn ní iwájú rẹ̀, èyí fi hàn pé ó ṣeé tú palẹ̀

        12a.  aníkúlápó   =      a + ní + ikú + ní + apó

            b. oníkúlápó   =      o + ní + ikú + ní + apó

            d. òníkulápó   =      ò + ní + ikú + ní + apó

Bí a bá wo àwọn àpẹẹrẹ tó wà ní 12, èyí ń gbé àwọn ẹ̀rí mèjì òkè yìí lẹ́sẹ̀ ni.

pé ìtumọ̀^[14] kan náà ni {a-}, {o-}, {ò-} ni, wọ́n sì lè ṣe pàṣípàrọ̀ ara wọn níwájú “ní” tó jẹ́ ọ̀rọ̀-ìṣe. Awóbùlúyì (2005) tẹ̀ síwájú lórí àlàyé rẹ̀ pé mọ́fíìmù méjì ni “oni” nípa pé:

i.                   “ni” àti “ní” lè ṣe pàṣípàrọ̀ ara wọn níwájú {o-}, la óò fi rí ẹlẹ́yẹ → o + ní + ẹyẹ : ẹlẹyẹ → o + ni + ẹyẹ

ii.                 {ò-} àti {o-} lè ṣe pàṣípàrọ̀ ara ṣaájú “ni” ni a fi rí : onilẹ̀ → o + ní + ilẹ̀: ònilẹ̀ → ò + ni + ilẹ̀.

Ẹ̀rí kìn-ín-ní àti èkejì fi hàn pé “oni” ṣeé tú palẹ̀ bíi “oní”. Iṣẹ́ rẹ̀ yìí jẹ́ ká mọ̀ pé àfòmọ́-ìbẹ̀rẹ̀ nínú èdè Yorùbá kìí gùn ju ẹyọ ìró kan lọ.

Odidi ìwé lórí mọfọ́lọ́jì Yorùbá ni iṣẹ́ Awóbùlúyì (2008). Orí kìn-ín-ní ṣàlàyé lórí mọ́fíìmù àti oríṣìí àfòmọ́ tó wà. Àwòrán^[15] ìsàlẹ̀ yìí ṣàfihàn oríṣìí mọ́fíìmù àti àfòmọ́.

Bí a bá wo àwòrán òkè yìí, Awóbùlúyì (2008) ṣe àfihàn oríṣìí mọ́fíìmù mèjì. Àkọ́kọ́ ni mọ́fíìmù adádúró (f.a., ọ̀rọ̀-ìṣe; rí, gbé, kí, abbl.; ọ̀rọ̀-orúkọ; ilé, epo, oko, abbl.) nígbà tí èkejì j̣ẹ́ mọ́fíìmù àfarahẹ̀. Òríṣìí mọ́fíìmù àfarahẹ̀ méjì ni Awóbùlúyì (2008) ṣàlàyé. Àwọn ni òpó àfarahẹ – {-ji}, {-je}, {-ta}, {-jẹ}, abbl., àti àfòmọ́. Méjì ni oríṣìí àfòmọ́ tí Awóbùlúyì (2008) ṣàlàyé. Àwọn ni àfòmọ́wájú (èyí lè jẹ́ àfòmọ́wájú aṣe-fáwẹ̀lì tàbí àfòmọ́wájú aṣe-kọ́nsónàntì) àti àfòmọ́-àsopọ̀. Oríṣìí àfòmọ́wájú mẹ́sàn-án ni Awóbùlúyì ni ó wà (aṣe-fáwẹ̀lì jẹ́ mẹ́jọ nígbà tí aṣe-kọ́ńsónáǹ̀tì jẹ ẹyọ kan). Ó gbà pé èyíkéyìí fáwẹ̀lì àìránmúpè yàtọ̀ sí /u/ ni àfòmọ́wájú aṣe-fáwẹ̀lì lè jẹ́, wọ́n sì lè gba àmì ohùn ìsàlẹ̀ tàbí tàárín. Bákan náà, ó ṣàlàyé pé àwọn àfòmọ́wájú aṣe-fáwẹ̀lì yìí máa ń ní ẹ̀yà àti ẹ̀dà. Èyíkéyìí kọ́ńsónáǹ̀tì {K-} èdè Yorùbá ni àfòmọ́wájú aṣe-kọ́ńsónáǹ̀tì lè jẹ. Àwọn ni wọ́n máa ń jẹ yọ nínú ọ̀rọ̀ bí (jíjẹ ¬ j-í-jẹ, sísùn ¬ s-í-sùn, abbl.). Fáwẹ̀lì àfibọ̀ ni ó pe /i/ tó máa ń jẹ yọ nínú àwọn ọ̀rọ̀ tí a fi àfòmọ́wájú aṣe-kọ́ńsónáǹ̀tì ṣẹ̀dá. Awóbùlúyì (2008) ṣàlàyé^[16] lórí àwọn wúnrẹ̀n bíi “àì”, “àti”, “oní” àti “oni”.

        Ní orí kejì sí orí kẹta ìwé yìí ni Awóbùlúyì (2008) ti ṣàlàyé àwọn ète mìíràn tó jẹ mọ́ ìṣẹ̀dá-ọ̀rọ̀. Ó ní a lè lo àfòmọ́wájú méjì (àfòmọ́wájú aṣe-fáwẹ̀lì àti aṣe-kọ́ńsónáǹ̀tì) pọ̀ fún ìṣẹ̀dá-ọ̀rọ̀ (aaka ¬ a-ki-ka)^[17]. Àwọn àfòmọ́-àsopọ̀ tí Awóbùlúyì (2008) tọ́ka sí fún ìṣẹ̀dá-ọ̀rọ̀ ni: {-bá-} nínú ayébáyé; {-bí-} nínú iyebíye; {-dé-} nínú ìgbàdégbà, {-mọ́-} nínú ọdúnmọ́dún; {-rè-} nínú ayérayé, {-jọ-} nínú irọ̀jirọ̀, {-ní-} nínú àgbàlagbà, {-ni-} ọpẹ́lọpẹ́, {-kí-}^[18] nínú iṣẹ́kíṣẹ́. Awóbùlúyì (2008) ṣàlàyé lórí àpètúnpè, ìkànpọ̀, títa atọ́kùn/amúpé mọ́ gbólóhùn fún ìṣẹ̀dá ọ̀rọ̀; fífi ìlò sọ ìpèdè di ọ̀rọ̀-orúkọ àti yíya ọ̀rọ̀ àjèjì lò. Awóbùlúyì (2008) ṣàfihàn àwọn oríṣìíoríṣìí àpètúnpè. Àwọn ìlànà àpètúnpè yìí ni àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá wònyí jẹ mọ́: ọdọọdún (ọdún → ọdún ọdún → ọdọ-ọdún → ọdọọdún; ọ̀tun-ọ̀tun (ọ̀tun → ọ̀tun-ọ̀tun); lọ́balọ́ba (ní ọ-ba, ní ọ-ba); ìbíîbí (ibi-ibi → ìbíîbí); irúurú (nínú onírúurú ¬ o-ní-irúurú)^[19]; gbọ̀ọ̀rọ̀-gbọọrọ; jàù-jàù; gbẹẹrẹ-gbẹ (gbẹẹrẹ-gbẹẹrẹ); kẹ́kẹ́ (kẹ́→kẹ́kẹ́); tìfẹ́-tìfẹ́ (¬ ti ìfẹ́ ti ìfẹ́). Awóbùlúyì (2008) ṣàfihàn oríṣìí àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá alákànpọ̀^[20]. Àwọn ni ìkànpọ̀ pọ́ńbélé (àlàfo ¬ àlà òfo); ìkànpọ̀ alápètúnpè I (ọmọlọmọ ¬ ọmọ ọlọ́mọ); ìkànpọ̀ alápètúnpè II (kátà-kárà ¬ kí á tà, kí á rà); ìkànpọ̀ alápètúnpè (onílélọ́nà ¬ onílé ọlọ́nà); ìkànpọ̀ oníkànpọ̀ (ọ̀dọ́mọkùnrin ¬ ọkọ ọmọkùnrin^[21]); ìkànpọ̀ alátọ́kùn (baálé ¬ ba ní ilé); ìkànpọ̀ aláàpólà-àṣẹ (ẹlẹ́yà-mẹ̀yà ¬ o-ní-ẹ̀yà-mọ-ẹ̀yà). Awóbùlúyì (2008) fi kún àlàyé rẹ̀ pé a lè ta èyíkéyìí amúpé (kí, pé, àti bí/ti… bá) mọ gbólóhùn fún ìṣẹ̀dá-ọ̀rọ̀ [irú àlàyé báyìí ní iṣẹ́ Awóbùlúyì (2015) dá lé lórí], f.a., kí Dàdá lọ ¬ Dáda lọ, Mo lọ → pé mo lọ, abbl. Ní àfikún, Awóbùlúyì (2008) ní a lè fi ìlò sọ àpólà ìṣe tàbí gbólóhùn di ọ̀rọ̀-orúkọ.

i.                   fífi ìlò sọ àpólà ìṣe di ọ̀rọ̀-orúkọ:

13a.  Mo roko roko; mo da bi oko

        Mo yẹ̀nà yẹ̀nà; mo dà bí ọ̀nà

    b. Rokoroko ni mi,

        mo sì jẹ́ yẹ̀nàyẹ̀nà

Ní 13(a), àpólà ìṣe ni àwọn wúnrẹ̀n tí a fàlà sí, nígbà tí àwọn tó jẹ́ ọ̀rọ̀-orúkọ wà ní 13(b)

ii.                 fífi ìlò sọ gbólóhùn di ọ̀rọ̀ orúkọ: èyí lè jẹ́

a.   gbólóhùn àṣẹ; panumọ́ (¬ pa ẹnu mọ́)

b.  gbólóhùn àyísódì; kòrí-kòsùn (¬ (Bi) ko rí ọ̀rẹ́ rẹ̀ Kọ́lá kò sùn)

d.  gbólóhùn àlàyé; orísún-n-báre (orí sún mi bá ire)

e.   gbólóhùn alátẹnumọ́; ẹni-mo-rí-mo-bá-lọ (¬ ẹni tí mo rí ni mo bá lọ)

Bákan náà, Awóbùlúyì (2005) ṣàlàyé ète yíya-ọ̀rọ̀-àjèjì-lò fún ìṣẹ̀dá-ọ̀rọ̀. Ó ni a lè yá ìtumọ̀ nìkan lò (f.a. holy → mímọ), a lè yá ìrísí lò (f.a. ọuarters → pẹ̀tẹ́sì), a sì lè yá ìtumọ̀ àti ìrísí/pípé lò (f.a. bricks → bíríkì).

        Àlàyé Awóbùlúyì (2008:73-77) lórí ìsọ̀rí tó pín àwọn ọ̀rọ̀ àyálò sí kù díẹ̀ káàtó. Ó gbà pé ìtumọ̀ lafi yá holy láti inú èdè Gẹ̀ẹ́sì tó di mímọ́ nínú èdè Yorùbá, religion tó di ẹ̀sìn, abbl. Ewu pàtàkì kan tó rọ̀ mọ́ irú àlàyé yìí ni pé iru àlàyé yìí lè gbà pé Yorùbá kò dá ní àwọn ọ̀rọ̀ tirẹ̀ àti pé ọ̀rọ̀ àyálò ni gbogbo ọ̀rọ̀ Yorùbá nítorí àlàyé yìí lè gbà pé Yorùbá yá ìtumọ̀ igi láti ara tree, omi láti ara water, abbl. Èyí kò rí bẹ́ẹ̀, nítorí ṣaájú kí ìbáṣepọ̀ tóó wà láàárín èdè Yorùbá àti àwọn èdè mìíràn (bí Gẹ̀ẹ́sì) ni Yorùba ti ni àwọn ọ̀rọ̀ (mímọ́, ẹ̀sìn, igi, omi, abbl.) wọ̀nyí. Àfijọ ni Yorùbá ń ṣe nígbà tí ìbáṣepọ̀ wáyé láàárín èdè Yorùbá àti àwọn èdè mìíràn (bí Gẹ̀ẹ́sì).  Bákan náà, àlàyé Awóbùlúyì (2008) kùnà lórí yíyá ọ̀rọ̀ lo láti ara ìrísí nítorí pé ìlànà yìí kò ṣàlàyé ọ̀nà tí ọuarters gbà di pẹ̀tẹ́ẹ́sì lábẹ́ ìsọ̀rí (ìtumọ̀). Irú àlàyé tó ṣe lórí bí brake^[22] ṣe di búréèkì kò ṣe é fún ọ̀rọ̀ bíi pẹ̀tẹ́ẹ́sì.

        Irú àtúpalẹ́ tí Awóbùlúyì (2008:56-57 àti 65) ṣe lórí pé ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá ni ọ̀rọ̀ bíi baba, ọba, abbl. lè fẹ́ẹ́ mú ká gbà pé àwọn ọ̀rọ̀ bíi iṣu, ẹja, ilé, abbl ṣeé tú palẹ̀ ní ọ́jọ́ iwájú.    

Ní orí kẹrin ni Awóbùlúyì (2008) ti ṣàlàyé lórí àtúpalẹ̀ arọ́pò-orúkọ (atọ́ka sẹ́ni, atọ́ka-sóhun àti atọ́ka-si-ìní). Àtúpalẹ̀ òǹ̀kà ni orí karùn-ún jẹ mọ́ nígbà tí o fi orí kẹfà ṣàlàyé àpọ́nlé aṣaájú-ìṣe àti ọ̀rọ̀-ìṣe^[23] àti àpólà ìṣe. Orí tó gbẹ̀yìn nínú iṣẹ́ yìí ló fi ṣàlàyé ìlànà àmúlò fún ìṣẹ̀dá àwọn èdè ìperí nínú èdè Yorùbá.

        Awóbùlúyì (2015) ṣàlàyé lórí àwọn atọ́ka àmúpé (irú àlàyé bẹ́ẹ̀ hàn nínú Awóbùlúyì (2005). Àwọn atọ́ka amúpé márùn-ún (ní, tí, bi, pé àti kí) hàn fún ìṣẹ̀dá-ọ̀rọ̀ nínú iṣẹ́ yìí.

        Iṣẹ́ wa jẹ mọ́ àwọn ìlànà ìṣẹ̀dá-ọ̀rọ̀ (lílo àfòmọ́, ṣíṣe àpètúnpè àti kíkan ọ̀rọ̀ pọ̀ fún ìṣẹ́dá-ọ̀rọ̀) tí Awóbùlúyì (1978, 2004, 2005, 2008, 2015) gbé yẹ̀ wò ṣùgbọ́n àwa a tún ṣàlàyé orí nínú àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá bẹ́ẹ̀.

        ÀKÓJỌPỌ̀ ORÚKỌ ÌWÉ

Adeṣọla, O. (2008), “The Linguistic Forms of Olú Ọmọ”, in A. Akinyemi àti T. Falọla (eds.) Emerging Perspeciẹes on Akinwumi Iṣọla, pp. 189-204. Trenton: Africa World Press Inc.

Adewọle, L.O. (1986), “The Yorùbá High Tone Syllable Reẹisited”, Work in Progress 19: 81-94, Edinburgh:     Department of Linguistics, Uniẹersity of Edinburgh. 

Adewọle, L.O. (1987), The Yoruba Language: Published Works and Doctoral Dissertations: 1843-1986. Hamburg: Helmut Buske Verlag.

Adewọle, L.O. (1988), “The Categorial Status and the Functions of the Yoruba Auxiliary Ẹerbs with Some Structural Analyses in GPSG.”, Ph.D. Dissertation, Unieversity of Edinburgh.

Adewọle, L.O. (1991), “Heads Without Bars: A Solution to the Sentential Status of the Yorùbá Focus and Relatiẹe Constructions”, Odu: A Journal of West African Studies, 38:19-43.

Adewọle, L.O. (2000a), “Negation in Ifẹ: A Yorùbá Dialect”, Journal of Asian and African Studies (Tokyo, Japan).

Adewọle, L.O. (2000b), “Heads in Yorùbá Derieved Words”, Calgary Working Papers in Linguistics (Canada) 22:147-156.

Adewọle, L.O. (2008), “Iṣọla on Issues in Yorùbá Language”, in A. Akinyemi àti T. Falọla (eds.) Emerging Perspecieves on Akinwumi Iṣọla, pp. 177-188. Trenton: African World Press, Inc.

Adewọle, L.O. (2015), “Àtamọ́”, yorubafracademicpurposeblogspot.com (accessed on 26/08/2016).

Adewọle, L.O. (2015), “Dahl (1985) and The Yorùbá Perfectieve”, yorubaforacademicpurposeblogspot.com (accessed on 27/5/2017).

Adewọle, L.O. (2016), “Ìfi àfòmọ́wájú Ṣẹ̀dá Ọ̀rọ̀-Orúkọ nínú Èdè Yorùbá (Derieving Nouns in Yorùbá with the Use of Prefix)”, yorubaforacademicpurposeblogspot.com (accessed on 09/11/2016).

Adewọle, L.O. (2016), “Ìṣẹ̀dá-ọ̀rọ̀ nínú Orin Ewúro (Ìpàjùbà)”, yorubaforacademicpurposeblogspot.com (accessed on 09/11/2016).

Adewọle, L.O. (2016), “Sources and Status of the Syllabic Nasal in Yorùbá”, yorubaforacademicpurposeblogspot.com (accessed on 27/5/2017).

Adìgbòlùjà, C.A. (1946), African Family Physicians. Lagos: Ola-Oluwa Press.

Aina, F. B. (2003), “Fonọ́lọ́jì Àti Mọfọ́lọ́jì Ẹ̀ka-Èdè Òrò Ní Ilẹ̀ Ìgbómìnà.”, M.A.           Dissertation, Yunifásítì Adó-Èkìtì.

Ajiboye, O. (2004), “Genitieve Construction in Yoruba.”, Conference Paper Presented at the 35th Annual Conference on African Linguistics, Haẹard Uniẹersity, Cambridge, April 2-4.

Ajiboye, O. àti R. Dechaine (2004), “The Syntax and Semantics of Yoruba Duplicatieve Constructions.”,  Conference Paper Presented at the 35th Annual Conference on African Linguistics, Haẹard Uniẹersity, Cambridge, April 2-4.

Akiyẹmi, A. and T. Falọla (eds.) (2008), Emerging Perspectiẹe on Akínwùmí Ìṣọ̀lá. Trenton: World Press Inc.

Anderson, S.R. (2000),  A-morphous Morphology. Cambridge: Cambridge Unieversity Press.

Anderson, S.R. (2002), “Where’s Morphology?”, Linguistic Inọuiry 13:571-612.

Andrew, C. (2001), Syntax. Uniẹersity of Ariṣona. Oxford: Blackwell Publishers Inc. U.S.A.

Andrew, M. (2002),  An Introduction to English Morphology: Words and Their Structure. Edinburgh: Edinburgh Unieversity Press Ltd.

Asiyanbola, A.A. (2003), “Word Formation and Inflections in English”, in L. Oyeleye and M. Olateju (eds.) Reading in Language and Literature. Ife: Obafemi Awolowo Unieversity Press Limited, Nigeria, pp. 47-66.

Awobuluyi, O. (1978), Essentials of Yoruba Grammar. Ibadan: Unieversity Press Limited, Nigeria.

Awobuluyi, O. (1990), (ed) Yorùbá Metalanguage (Èdè-Ìperí Yorùbá), Volume II. Ibadan: Uniẹersity Press Plc.

Awobuluyi, O. (1992), “Aspect of Contemporary Yorùbá in Dialectology Perspectiẹe” in Ìṣọ̀lá, A. (ed) J. F. Ọdunjọ Memorial Lecture, 3:1-82. Ibadan: Johnmof Printer.

Awobuluyi, O. (2008a), “On the So-Called Genitieve Morpheme in Standard Yoruba”, nínú Ẹ̀kọ́ Ìṣẹ̀dá-Ọ̀rọ̀ Yorùbá, pp. 241-260. Àkúrẹ́: Montem Paperbacks.

Awobuluyi, O. (2008b), “Mọ́fíìmù Kan Ṣoṣo ni “àì” àbí Méjì”, nínú Ẹ̀kọ́ Ìṣẹ̀dá-Ọ̀rọ̀ Yorùbá, pp. 213-222. Àkúrẹ́: Montem Paperbacks.

Awobuluyi, O. (2008c), Ẹ̀kọ́ Ìṣẹ̀dá-Ọ̀rọ̀ Yorùbá. Àkúrẹ́: Montem Paperbacks. 

Awobuluyi, O. (2013), Ẹ̀kọ́ Gírámà Èdè Yorùbá. Òṣogbo: Atman Limited.

Awobuluyi, O. (2015). “Àwọn Atọ́ka Amúpé Inú Èdè Yorùbá”, Yorùbá:  Journal of Yoruba Studies Association of Nigeria 8, 1: 18-30.

Awoyale, Y. (1974), “Studies in the Syntax and Semantics of Yoruba Nominaliṣations.”, Ph.D.        Dissertation, Unieversity of Illinois, Urbana-Champaign.

Awoyale, Y. (1981), “Nominal Compound Formation in Yoruba Ideophones”, Journal of African Languages and Linguistics 3: 139-157.

Awoyale, Y. (1995), “The Role of Functional Categories in Syntax: The Yoruba Case”, in K. Owolabi (ed.), Language in Nigeria. Essays in Honour of Ayo Bamgbose, pp. 113-127. Ibadan: Group Publishers.

Bamgboṣe, A. (1967),  A Short Grammar. Ibadan: Heineman Educational Books Ltd.

Bamgboṣe, A. (1971), “The Verb-Infinitieve Phrase in Yoruba”,  Journal of West African Languages. ẸIII, 1:37-52. 

Bamgboṣe, A. (1980), “Pronoun, Concord and Pronominaliṣation”, Afrika und Ubersee LXIII:37-52.

Bamgboṣe, A. (1986), Yoruba: A Language in Transition. Ibadan: Odunjo Memorial Lectures.

Bamgbose, A. (1990), Fonoloji ati Girama Yoruba. Ibadan: Uniẹersity Press Plc.

Bamgbose, A. (1992), (ed.), Yorùbá Metalanguage (Èdè-Ìperí Yorùbá), Volume I. Ibadan: University Press Plc.

Bolaji, A. (2010), An Introduction to English Sentences. Ibadan: Scribo Publications Limited.

Cann, R. (1984), “Heads without Bars: A Theory of Phrase Structure”, An Unpublished Paper.

Cann, R. (1986), “The Structure of Words”, Work in Progress 19: 107-121, Edinburgh:           Department of Linguistics, Uniẹersity of Edinburgh. 

Chomsky, N. (1957), Syntactic Structures. The Hague: Janua Linguam

Chomsky, N. (1965),  Aspects of Theory of Syntax. Cambridge: MIT Press.

Chomsky, N. (1995), The Minimalist Program. Cambridge: MIT Press.

Chomsky, N. (1981), “Lecture on Goẹernment and Binding”, The Pisa Lecture, Foris: Dordrecht.

Chomsky, N. (2006), Language and Mind. Cambridge: Cambridge University Press.

Citation of Professor Akinwumi Iṣọla, Nigerian National Order of Merit, Year 2000.           www.nnma.goẹ.ng (accessed on 17/12/2016).

Cippolone, N., S.H. Keiser and S. Vasishth (1994), Language Files, Material for an Introduction to Language and Linguistics. Columbus: Ohio State University Press.

Crystal, D. (2001), A Dictionary of Language. Chicago: University of Chicago Press.

Crowther, S. (1852), Grammar of The Yoruba Language. London: Seeleys.

Cruttenden, A. (2008), Gimson’s Pronunciation of English. UK: Hodder Education, Part of           Hachette Liẹre.

Ẹkundayọ, A.S. (1975), “An Alternatiẹe to Lexical Insertion for Yorùbá Complex Noun”, Studies in African Linguistics Supplement 1, 3:233-260.

Fabunmi, F.A. (2006), “Àsìkò Àti Iba-Ìṣẹlẹ Nínú Èka-Èdè Yorùbá Mọfọlí.”, Ph.D. Dissertation, Ọbafẹmi Awolọwọ University, Ile-Ifẹ.

Fágúnwà, D.O. (1950), Ògbójú Ọdẹ Nínú Igbó Irúnmọlẹ̀. Ibadan: Nelson Publishers Limited.

Federal Goẹernment of Nigeria (FGN) (1990), Ọuadrilingua Dictionary of Legislatiẹe Terms. Lagos: Nigeria

Gazdar, G., E. Klein, G. Pullum and I. Sag (1985), Generaliṣed Phrase     Structure Grammar. Oxford: Basil Blackwell Publisher Ltd.

Halliday, M.A.K. (1985a), Spoken and Written Language. Geelong, Ẹic.: Deakin University Press.

Halliday, M.A.K. (1985b), “Systemic Background”, in J.D. Benson and W.S. Greaẹes (eds) Systemic Perspectives on Discourse, pp. 1–15. Reprinted in Halliday, M.A.K. (2003) On Language and Linguistics, Ẹolume 3. New York: Continuum Press.

Halliday, M.A.K. (2014), Halliday’s Introduction to Functional Grammar. Oxon: Routledge           Milton Park Publication.

Horrocks, G. (1987), Generatiẹe Grammar. London: Longman Publisher.

Ìṣọ̀lá, A. (1983), Olú Ọmọ. Ibadan: Onibọnoje Press and Books Industries.

Ìṣọ̀lá, A. (1990), Ogún Ọmọdé. Ibadan: University Press Plc.

Ìṣọ̀lá, A. (1992), Ó Le Kú. Ibadan: University Press Plc.

Ìṣọ̀lá, A. (1994), Ikú Olókùn Ẹṣin.  Ibadan: Fountain Publications.

Ìṣọ̀lá, A. (2001), Aké, Ní Ìgbà Èwe.  Ibadan: Bookcraft.

Ìṣọ̀lá, A. (2008), Ṣaworoide. Ibadan: Uniẹersity Press Plc.

Katamba, F. (1993), Morphology. New York: St Martin’s Press.    

Katamba, F. àti J. Stonham, (2006), Morphology. Hampshire: Palgrave Macmillan Publisher.

Klaẹan, J.L. (1980), “Approaches to Uniẹersal Theory of Clitics.”, Ph.D. Dissertation, University of London.

Kyle, J. (2004), Introduction to Transformational Grammar. Amherst: University of Massachusetts Press.

Lamidi, M.T. and T.O. Ajongolo, (2001), “The Head Parameter in Yorulish Morphology”, IHAFA: A Journal of African Studies IẸ, 1:84-92.

Leech, G. and M. Short, (2007), Style in Fiction, A Linguistic Introduction to English Fictional Prose. UK: Pearson Education Limited.

Lieber, R. (1981), On the Organisation of Lexicon. Indiana: Indiana University Press.

Lieber, R. (1983), “Argument Linking and Compounds in English”, Lingustics Inquiry, 14: 251-285.

Nida, A.E. (1949), Morphology, The Descriptiẹe Anaylysis of Words. Ann Arbor: The University of Michigan Press.

Nigeria Educational Research and Deẹelopment Council (NERDC) (1990), A Ẹocabulary of Primary Science and Mathematics in Nine Nigerian Languages Ẹol. 1. Enugu: Fourth Dimension Publishing Co. Ltd. for NERDC.

Ọdẹtayọ, J.A. (1993), English-Yorùbá Dictionary of Engineering Physics, Ìwé Ìtumọ̀ Ọ̀rọ̀ inú Ẹ̀kọ́ Àrígbéwọ̀n. Lagos: University of Lagos Press.

Ogunwale, J.A. (2002): “Ìhun àti Ìtumọ̀ Àwọn Wúnrẹ̀n Orúkọ Ajẹmọ́-Ẹni àti Ajẹmọ́-Ibi Nínú Èdè Yorùbá.”, Ph.D. Dissertation, Obafemi Awolowo University, Ile-Ife.

Ogunwale, J.A. (2007), “Headhood in Yorùbá Nominal Compound”, South African Journal of African Languages. 2:72-82  

Olakolu, O. (2013), “A Syntactic Analysis of Ògbójú Ọdẹ Nínú Igbó Irúmọlẹ̀”, in W. Adegbite, A. Ogunsiji, àti O. Taiwo, (eds.) Lingustics and The Glocalisation of African Languages for Sustainable Deẹelopment. A Festschrift In Honour of Prof. Kola Owolabi, pp. 426-438. Ibadan: Uniẹersal Akada Books Limited, A Subsidiary of Centre for Yorùbá Language Engineering.

Olakolu, O. (2015), “Ìṣẹ̀dá Àgékúrú Nínú Orúkọ-Ẹni Ní Èdè Yorùbá”, nínú S.M. Raji, R. Fájẹ́nyọ̀, M.M. Aderibigbe, R.A. Adesuyan, and I.F. Ojo, (eds.) Èdè, Àṣà àti Lítíréṣọ̀ Yorùbá: Ìtàn-ò-ní-gbàgbé-yín: Olóyè Díípọ̀ Gbénró àti Alàgbà Fúnnṣọ́ Fátókun, pp. 168-173. Ibadan: Masterprint Publishers, Ibadan, Nigeria.

Ouhalla, J. (1999), Introducing Transformational Grammar from Principles and Parameters to Minimalism. New York: Oxford Uniẹersity Press Inc.

Owolabi, K. (1984), “Ìsọ̀rí Ọ̀rọ̀-Orúkọ tí A Ṣẹ̀dá Nípa Lílo Àfòmó-Ìbẹ̀rẹ̀ àti Atọ́ka-Àfikún nínú Èdè Yorùbá” Láàńgbàsà (Jọ́nà Iṣẹ́ Akadá ní Èdè Yorùbá), 1:61-101.

Owolabi, K. (1985), “Àpètúnpè Gẹ́gẹ́ bí Ète Fún Ìṣẹ̀dá Ọ̀rọ̀-Orúkọ nínú Èdè Yorùbá”, Láàńgbàsà (Jọ́nà Iṣẹ́ Akadá ní Èdè Yorùbá), 2:69-102.

Owolabi, K. (1992), “Ṣíṣe Àtúpalẹ̀ Lítíréṣọ̀ Ní Ìbámu Pẹ̀lú Ìlànà Gírámà Onídàrọ Olófin Ìyídà: Ewì Gẹ́gẹ́ bí Àpẹrẹ”, nínú Akínwùmí Ìṣọ̀lá (ed) New Findings in Yoruba Studies. J. F. Ọdunjọ Memorial Lecture Series 3: 83-97. Ibadan: Odunjo Memorial Lectures.

Owolabi, K. (1995), “More on Yoruba Prefixing Morphology”, in K. Owolabi (ed), Language in Nigeria: Essay in Honour of Ayo Bamgbose, pp. 92-112. Ibadan: Group Publishers.

Owolabi, K. (2004a), Ìjìnlẹ̀ Ìtúpalẹ̀ Èdè Yorùbá, Fònẹ́tíìkì àti Fonọ́lọ́jì. Ibadan: Onibọnoje Press & Book Industries (Nig.) Ltd.

Owolabi, K. (2004b), “Deẹeloping a Strategy in the Formulation and Use of Yorùbá Legislatiẹe Terms”, in K. Owólabí and A. Dasylẹa (eds.) Forms and Functions of English and Indigeneous Languages in Nigeria: A Festcchrift in Honour of Ayọ̀ Bánjọ, pp. 397-416. Ibadan: Group Publisher.

Oyelaran, O.O. (1983), “Sources and Status of Syllabic Nasal in Yorùbá”, Paper Presented at the Department of African Languages and Literatures , Uniẹersity of Ife. Seminar Series on Monday May 16, 1983.

Oyelaran, O.O. (1987), “Ọ̀nà Kan Kò Wọja: Mọfọ́lọ́jì Yorùbá”, Yorùbá: Journal of The Yoruba Studies Association of Nigeria, 1:25-44.

Oyelaran, O.O. (2014), “Oríkì.”, nínú O.O. Oyelaran and L.O. Adewọle (eds) Ìṣẹ̀mbáyé àti Ìlò Èdè, 158-183. Ileṣa: Elyon Publishers.

Peter, R. (2000), English Phonetics and Phonology. Cambridge: Cambridge Uniẹersity Press.

Postma, G. (1995), Zero Semantics: A Study of the Syntactic Conception of Ọuantificational Meaning. Holland: Holland Institute of Generatiẹe Linguistics.

Pulleyblank, D. (1986), “Clitics in Yorùbá”, Syntax and Semantics 9: 43-64. New York: Academic Press.

Pulleyblank, D. àti A. Akinlabi (1988), “Phrasal Morphology in Yorùbá”, Lingua, 74: 141-166.

Ọuirk, R. àti S. Greenbaum, (1973), A University Grammar of English. Halow, England: Pearson Educational Limited.

Rowlands, E.C. (1954), “Types of Word Junction in Yorùbá” Bulletin of the School of Oriental and African Studies 16:376-388.

Rowlands, E.C. (1969), Teach Yourself Yoruba. Edinburgh: The English Uniẹersity Press.

Selkirk, E.O. (1982), The Syntax of Words. Cambridge: MIT Press

Spencer, A. (1991), Morphological Theory: An Introduction to Word Structure in Generatiẹe Grammar. Oxford: Basil Blackwell Publisher Ltd.

Ṣoyinka, W. (1975), Death and The King’s Horseman. Ibadan: Spectrum Books Limited. 

Ṣoyinka, W. (2014), Ake, The Years of Childhood. Ibadan: Bookcraft.

Taiwo, P.O. (2001), “The Head Parameter in Yorulish Morphology”, IHAFA: A Journal of African Studies IẸ, 1:84-92.

Taiwo, P.O. (2007), “The Indiẹisibility of {ai-} in Standard Yoruba”, in O.M. Ndimele (ed.) Nigerian Languages, Literatures, Culture & Reforms: A Festschrift for Ayo Bamgbose, pp. 557-564. Port Harcourt: Linguistic Association of Nigeria (LAN).

Taiwo, P.O. (2009), “Headedness and The Structure of Yorùbá Compound Words.”, Taiwan           Journal of Linguistics 1:27-52.

Taiwo, P.O. & T. Olakolu (2012), “Orí Nínú Ìhun ọ̀rọ̀-Ìṣẹ̀dá”, Ọ̀panbata: Jọ́nà Ìmọ̀ Akadá 6:94-123.

Taiwo, P. O. (2014), “The Morpho-Syntactic Interaction and the Deriẹation of Nominal Compound in Yorùbá”, International Journal of Language Studies 8, 1:67-92.

Tomori, S.H. (2005), The Morphology and Syntax of Present-day English: An Introduction. Ibadan: Heinemann Educational Books Ltd.

Wande, A. (2006), Ìjìnlẹ̀ Ohùn Ẹnu Ifá, Apá Kìn-ín-ní. Ibadan: University Press PLC.

Wande, A. (2006), Ìjìnlẹ̀ Ohùn Ẹnu Ifá, Apá Kejì. Ibadan: University Press PLC.

Walfram, Walt. (1974), “Generatiẹe Phonology: A Basic Model”, Paper Presented at the Preconvention Workshop on Linguistics and Reading: Theory into Practice, International Reading Association, 1-25.

Williams, E. (1981a), “Argument Structure and Morphology”, The Linguistic Reẹiew 1: 81-114.

Williams, E. (1981b), “On the Notion of Lexical Related Words and Head of a Word”, Linguistic Inọuiry 12, 2:245-274. 

Yusuff, L.A. (2008), “Lexical Morphology in Yorùbá Language Engineering.”, Ph.D. Dissertation, Uniẹersity of Lagos.

Yusuf, Ọrẹ. (1997), Transformational Generative Grammar: An Introduction. Ijẹbu-Ode: Shebiotimọ Publications.

Yusuf, Ọrẹ. (1999), Gírámá Yorùbá Àkọ̀tun Ní Ìlànà Ìṣípayá Onídàrọ. Ijẹbu-Ode: Shebiotimọ Publications.

Zwicky , A. M. (1985), “Rules of Allomorphy and Phonology-Syntax interactions” Journal of Linguistics, 21:431-436.

---

[1] Raji Lateef Olatunji ló kọ bébà yìí.

[2] Èyíkéyìí kọ́ńsónáǹ̀tì tó máa n jẹ yọ nínú ọ̀rọ́-aṣẹ̀dá alápètúnpè ẹlẹ́bẹ àti fáwẹ́lì ni èyí dúró fún.

[3] Atọ́nà ni àwọn wúnrẹ̀n tí a falà sí nínú àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá tó wà nínú àkámọ́ yìí. Èyí ló jọ orí nínú àwọn ọ̀rọ̀-aṣẹ̀dá.

[4] Bámgbóṣé (1990) àti Ajíbóyè (2004)

[5] Wo àpẹẹrẹ 5(a – b)

[6] Prosthetic ẹowel (fáwẹ̀lì aláìṣòótọ́): Awóbùlúyì (2004:254)

[7] Ó ní ní ìbẹ̀rẹ̀ i ni ó máa ń bẹ̀rẹ̀ gbogbo ọ̀rọ̀ Yorùbá

[8] A ó rí ẹ̀rí èyí nínú àwọn ẹ̀ka èdè Yorùbá kan (Èkìtì – Adó, Ìdó, Ìkùn, Ọ̀sùnún: Kwara – Ìlọfà)  àti àwọn èdè tó jẹ́ alémúlégbè (irú àwọn èdè bẹ́ẹ̀ wà ní Ìpínlẹ̀ Edo) èdè Yorùbá.

[9] Wúnrẹ̀n tó bá ṣe èyí gbọ́dọ̀ jẹ́ ọ̀rọ̀-orúkọ tàbí àpólà orúkọ

[10] Àlàyé Bamgbóṣé (1990) lórí ìlànà ìṣẹ̀dá ni (i) nígbà tí Awóbùlúyì (2008) jẹ (ii)

(i)   àjẹ àìjẹ̀tán → àjẹìjẹtán → àjẹẹ̀jẹtán

(ii)  a + jẹ + ì + jẹ + tán → àjẹìjẹtán → àjẹẹ̀jẹtán

[11] Ìlànà-ìṣẹ̀dá yìí kò lè pa ní jẹ nínú 10(b) láti ṣẹ̀dá “àkúkúùbí” nítorí pé àpólà atọ́kùn kò lè  tẹ̀ lé ọ̀rọ̀ bí kúkú nínú ède Yorùbá

[12] i. {ti} àkọ́kọ́ ni atọ́kùn [ó ti kékeré bẹ̀rẹ̀ ìṣekúṣe]

    ii. {ti} kejì ni àpọ́nlé aṣaájú-ìṣe [kò ṣáà ti lọ ni mo fẹ́]

[13] èyí ni àwọn onímọ̀ kan ṣe gbà pé ọ̀rọ-orúkọ nìkan ni “oní” tí wọ́n pè ní mọ́fíìmù kan ṣoṣo ń yàn

[14] Ìtumọ̀ ẹni/ohun/olùṣe

[15] Èmi ni mo ṣàgbékalẹ̀ àwòrán gẹ́gẹ́ bí àlàyé Awóbùlúyì (2008)

[16] Irú àlàyé tó ṣe nínú iṣẹ́ rẹ̀ ní (2005)

[17] {a-} jẹ́ àfòmọ́wájú aṣe-fáwẹ̀lì: {k-} jẹ́ àfòmọ́wájú aṣe-kónsónáǹtì

[18] Ìtumọ̀ méjì ni ó ní, ìyọpọ ló máa ń sọ “i” (i + i →u) di “u”, èyí ni èrò Awóbùlúyì ni àtakò sí èrò pé oríṣìí méjì ni (“ki” àti “ku”)

[19] Irúúrú ¬ irúirú ¬ irúurú

[20] Ìlànà àpètúnpè ni ọ̀pọ̀ àwọn àpẹẹrẹ tí Awóbùlúyì (2008) lò ní abẹ́ ìlànà ìkànpọ̀.

[21] Ọmọkùnrin ¬ ọmọ ọkùnrin

[22] irú ọ̀rọ̀ báyìí ni kò rújú láti pè ní ọ̀rọ̀ àyálò nítorí kò sí nínú èdè Yorùbá nípìlẹ̀.

[23] O ní ọ̀rọ̀-ìṣe Yorùbá kìí ju sílébù kan lọ