Gbólóhùn Àkíyèsí Alátenumó àti Awẹ́-gbólóhùn Asàpèjúwe

 

Gbólóhùn Àkíyèsí Alátenumó àti Awẹ́-gbólóhùn Asàpèjúwe

Láti ìbẹ̀rẹ̀ pẹ̀pẹ̀ ni àwon onímò èdè ti máa ń so pé gbólóhùn ni gbólóhùn àkíyèsí alátenumó (GAA ni a ó máa pè é láti ìsinsìnyí lo) sùgbón pé àpólà orúko ni gbólóhùn asàpèjúwe (a ó máa pe èyí ni GA) Ọ̀jọ̀gbọ́n kan ni ó wá so pé béè kó. Ó ní APOR ni àwon méjèèjì. Ó ní ìdí tí òun fi so béè ni pé gbólóhùn kì í tèlé se, àpólà nìkan ni ó máa ń tèlé e. Àwon méjì yìí sì lè tèlé e, ba: ‘Kìí ṣe ìwé ni mo rà’ tàbí ‘Kìí ṣe ìwé tí mo rà’ sùgbón e wo gbólóhùn: ‘*Kìí ṣe mo ra ìwé’. Ó tún ní a kì í sọ pé ‘*Ra ni mo ra iwé’ tàbí ‘*Rà tí mo ra ìwé’ nitorí pé àwon méjèèjì jé àpólà orúko, òrò-òrúko ló sì gbódò jé olórí fun APOR. Ìdí nì yí tí a fi so ‘Rà’ di orúko nípa àpetúnpè elébe tàbí tí a fi fi àfòmọ́ kọ́ńsónáǹtì ṣẹ̀dá ọ̀rò-orúkọ tí ó fi di ‘Rírà ni ó ra ìwé’. Bí GA se ń yán OR béè náa ni GAA se ń yán OR, ba: ‘iwé ni mo rà’ àti ‘iwé tí mo rà: GA ń ya iwé kan sótò sí ìwé mìíràn GAA ń ya iwé sótò sí nǹkan mìíràn. Ìdí nì yí tí GA àti GAA kìí fi jeyo pò pèlú arópò orúko nítórí òrò èyán kìí jeyo pèlú arópò orúko, ba: ‘*Mo ni ó ra ìwé’/ *Mo tí ó ra ìwé’. Sùgbón o, GAA lè dúró gégé bíi gbólóhùn láijé pé nǹkan tèlé e, ba: Ìwé ni mo ra/*Ìwé tí mo ra’.  A kò lè fi àti àti pèlú so ó pò bí àpólà, ba: ‘*Ìwé ni mo rà àti aso ni mo rán/Ìwé tí mo rà àti aso tí mo rán: Bíi gbólóhùn ni a se ń so ó pò, ba: Ìwé ni mo ra aso ni Olú sì rán/Mo lo mo sì rí i'. Bíi gbólóhùn, a lè fi pe so GAA di OR, a kò lè se èyí sí GA, ‘Kì í se pé ìwé ni mo ra?/Kì í se pé mo ra iwé/*Kì í se pé iwé tí mo ra’. Ohun tí gbogbo eléyìí ń fi hàn ni pé ní ihun ìpìlè. APOR ni GAA sùgbón ní ihun òkè, ó lè di APOR tàbí gbólóhùn. Èyí ni ó fà á tí a fi lè rí ‘Kì í se Òjó ni a fé ri’ (APOR), ‘Kì í se pé Òjó ni a fé rí’ (GBOL). Èyí kò ye kí ó yà wá lénu nítorí pé tí a bá sọ pé ‘lọ’, ní ìpìlè. Òrò-ìse ni sùgbón, bí a se lò ó yìí, gbólóhùn ni.

Ọ̀jọ̀gbọ́n kejì tí ó dá sí ọ̀rọ̀ yìí sọ pé òun gbà pé gbólóhùn ni GAA àti pé APOR ni GA. Ó ní lóòótọ́. GAA lè tèlé ṣe sùgbón gbólóhùn kò lè tèlé e, ba: ‘Kì í ṣe ìwé ni mo rà/*Kì í ṣe mo rà ìwé’. Ó ní ohun tí ó fà á ni pé gbólóhùn ìpìlè ni ‘mo ra iwé’, gbólóhùn asèdá ni GAA. Gbólóhùn asèdá ló lè tèlé se, ti ìpìlè kò lè tèlé é. Lóòótó, kò sí ‘*Rà ni mo ra iwé’. Ìdí tí kò fi sí èyí ni pé Gbólóhùn ni GAA, APOR ni ó sì máa ń je olùwà fún GBOL. Ìdí nì yí tí a fi so ‘Rà’dorúko kí ó tó di olùwà GBOL, ba: ‘Rírà ni mo ra ìwé’. Ti pé GAA àti GA kò lè bá arópò-orúko (AR ni a ó máa pè é láti ìsinsínyí lo) ṣe kì í se torí pé wón jé APOR. Òpòlopò ni òrò tí kò lè bá AR se tí won kì í se APOR, ba: ‘*Mo dà?/*Mo ń kó?’ Òkan nínú àbùdá AR ni pé kò lè bá awon òrò yìí se pò. Léyìn ìgbà tí ọ̀jọ̀gbọ́n yìí ti ta ko ọ̀jọ̀gbọ́n àkọ́kọ́ báyìí tán ni ó wá so àwon ìdí tí ó fi ye kí a gba GAA ní GBOL, Ó ní GBOL ni awon òrò bíi ‘ǹjẹ́, lóòótọ́, síbẹ̀síbẹ̀’ máa ń bá se pò, wón sì bá GAA náa se torí pé ó je GBOL, ba: Ǹjẹ́ ìwé ni Olú rà?/ Ǹjẹ́ Olú ra ìwé?/* Ǹjé iwé tí Olú rà?. Bí i GBOL, a lè fi ‘sùgbón, àmó, sì’so GAA pò, ba: Ìwé ni mo rà sùgbón bàtà ni Olú rà/Olú ra ìwé sùgbón èmi ra bàtà/*Olú tí ó ra ìwé sùgbón èmi tí ó ra bàtà. Atilẹ̀ lè so GAA mọ́ GBOL, ba: Ìwé ni Bólá rà súgbón Dada ra bàtà’, A lè se àtenúmọ́ sí GAA bí i GBOL, ba: ‘Mo ra bàtàa/Bàtà ni mo ràa/*Bàtà tí mo ràà’. Ihùn díẹ̀ nínú GAA jọ ti GBOL gan-an, ba: ‘Olùkó jo mi/Olùkó ni mí’ Pèlú gbogbo àkíyèsí wònyí ni ọ̀jọ̀gbọ́n yìí fi sọ pé GBOL ni GAA ṣùgbọ́n APOR ni GA.